از متخصصان بپرسید: نقض مقررات ضد‌دوپینگ

وبیناری تحت عنوان «از متخصصان بپرسید: نقض مقررات ضد‌دوپینگ» توسط آژانس بین‌المللی تست (ITA) تهیه شده و یکی از برنامه‌های آموزشی این سازمان در حوزه مبارزه با دوپینگ در ورزش محسوب می‌شود. این وبینار، به بررسی مهم‌ترین موارد نقض مقررات ضد‌دوپینگ (ADRV)، فرآیندهای حقوقی مربوط به آن و پرسش‌های رایج ورزشکاران، مربیان و سایر افراد مرتبط با ورزش پرداخته است. در این وبینار، مشاور ارشد حقوقی در ITA، به عنوان کارشناس حقوقی این نهاد به سؤالات تخصصی در زمینه نقض مقررات ضد‌دوپینگ پاسخ می‌دهد. 

در ادامه خلاصه‌ای از نکات مهم این وبینار به صورت خلاصه بیان شده است:

۱. دوپینگ فقط وجود ماده ممنوعه نیست، یازده نوع نقض مقررات ضددوپینگ (ADRV) وجود دارد:

۱. وجود (Presence) ماده ممنوعه در نمونه ورزشکار (ماده 2.1)

۲. مصرف یا تلاش برای مصرف ماده یا روش ممنوعه (2.2)

۳. گریز، امتناع یا عدم ارائه نمونه (2.3)

۴. نقص در ارائه اطلاعات مکانی (Whereabouts Failures (2.4

۵. دستکاری یا تلاش برای دستکاری در روند کنترل دوپینگ (2.5)

۶. در اختیار داشتن (Possession) ماده یا روش ممنوعه (2.6)

۷. قاچاق یا تلاش برای قاچاق (2.7)

۸. تجویز یا تلاش برای تجویز ماده یا روش ممنوعه (2.8)

۹. همدستی (Complicity) یا تلاش برای همدستی (2.9)

۱۰. ارتباط ممنوعه Prohibited Association (2.10)

۱۱. اعمالی برای ممانعت از گزارش‌دهی به مقامات (2.11)

• شمول:
• موارد 1 تا 4 (ماده‌های 2.1، 2.2، 2.3، 2.4) عمدتاً مربوط به ورزشکاران است (مانند مثبت شدن نمونه، مصرف، امتناع یا گریز، نقض اطلاعات مکانی).
• سایر موارد (مانند دستکاری، قاچاق، همدستی و ...) ممکن است توسط ورزشکاران و کادر پشتیبانی ورزشکار (مربیان، پزشکان، مسئولان، و غیره) ارتکاب یابد.

۲. وجود ماده ممنوعه در نمونه ورزشکار (ماده 2.1)

• رایج‌ترین نقض: بیش از ۸۰٪ موارد دوپینگ، ناشی از مثبت شدن نمونه برای مواد ممنوعه است.
• مسئولیت مطلق (Strict Liability):
• ورزشکار در قبال هر ماده ممنوعه‌ای که در بدنش یافت شود، مسئول است؛ صرف‌نظر از اینکه عمدی بوده باشد یا نه.
• حتی مقادیر بسیار ناچیز (پیکوگرم، نانوگرم) نیز ممکن است بدون داشتن معافیت درمانی (TUE) منجر به نقض شود.
• اثبات منبع:
• پس از گزارش آزمایشگاه مبنی بر وجود ماده ممنوعه، ورزشکار باید نشان دهد آن ماده چگونه وارد بدنش شده است.
• حدس و گمان کافی نیست؛ باید شواهد روشن (مثل مدرک آلودگی در یک مکمل یا دارو) ارائه شود.
• معافیت درمانی (TUE):
• تنها استثنای قانونی برای وجود ماده ممنوعه، داشتن TUE معتبر است.
• اگر ورزشکار برای ماده‌ای خاص TUE داشته باشد، نتیجه مثبت برای همان ماده موجب محرومیت نخواهد شد.

۳. گریز، امتناع یا عدم ارائه نمونه جهت آزمایش (ماده 2.3)

• تعریف: به محض اینکه افسر کنترل دوپینگ (DCO) اعلام کند شما برای آزمایش انتخاب شده‌اید، باید بلافاصله نمونه ارائه دهید.
• دامنه بسیار محدود «توجیه قانع‌کننده»:
• بهانه‌های رایج (مثلاً: «باید به کلیسا می‌رفتم»، «پزشکم گفت نروم»، «مربی گفت ارائه نمونه نکنم»، «نمی‌دانستم باید نمونه بدهم») پذیرفتنی نیستند.
• قانون کلی این است که اگر از لحاظ فیزیکی، بهداشتی و اخلاقی بتوان نمونه داد، امتناع یا فرار، نقض محسوب شده و ممکن است تا ۴ سال محرومیت در پی داشته باشد.
• نکته کلیدی: این نقض به‌راحتی قابل پیشگیری است؛ کافی است هنگام اعلام DCO، همیشه نمونه داد.

۴. سایر نقض‌های مهم (اطلاعات مکانی، دستکاری، و غیره)

• نقص در ارائه اطلاعات مکانی (ماده 2.4):
• ورزشکارانی که در فهرست تست ثبت‌شده (RTP) هستند، باید اطلاعات مکانی‌شان را در سامانه ADAMS به‌روزرسانی کنند تا هر زمان، هر مکان، قابل تست باشند.
• در صورت عدم حضور در محل اعلام‌شده در ADAMS (یا تناقض اطلاعات، مثلاً اعلام حضور در یک کشور اما حضور در جای دیگر بر اساس پست شبکه اجتماعی)، احتمال آغاز تحقیقات Whereabouts Failure وجود دارد.
• دستکاری (ماده 2.5):
• هرگونه اقدام برای تغییر یا مختل‌کردن روند کنترل دوپینگ می‌تواند نقض مقررات تلقی شود. کادر پشتیبانی نیز می‌تواند متهم شود.
• ارتباط ممنوعه (ماده 2.10):
• همکاری یا فعالیت حرفه‌ای با فردی (مثلاً مربی، پزشک، یا ورزشکار دیگر) که در حال گذراندن محرومیت ضددوپینگ است، ممکن است یک تخلف مستقل به شمار آید.

۵. مسئولیت نهادهای ورزشی (باشگاه‌ها، فدراسیون‌ها و غیره)

• آشنایی و رعایت قوانین:
• باید با کد جهانی ضددوپینگ (WADA Code) و استانداردهای مربوطه آشنا باشند.
• در ماده ۲۱ کد جهانی، وظایف کادر پشتیبانی ورزشکار فهرست شده است.
• همکاری با سازمان‌های ضددوپینگ (ADO):
• در روند تست و تحقیقات با فدراسیون‌های بین‌المللی (IF) و سازمان‌های ملی ضددوپینگ (NADO) همکاری کنند.
• آموزش و الگوسازی:
• از طریق نزدیکی و تأثیرگذاری بر ورزشکار، آگاهی ضددوپینگ را بالا ببرند؛ او را به چک‌کردن مکمل‌ها، به‌روزکردن اطلاعات مکانی و سایر امور ضروری تشویق کنند.

۶. ملاحظات درباره داروها و آلودگی احتمالی

• بررسی هر دارو:
• هر دارویی باید با فهرست مواد ممنوعه که هر سال به‌روزرسانی می‌شود مقایسه شود.
• در صورت ممنوع‌شدن ماده‌ای جدید از ۱ ژانویه، از ۱ اکتبر سال قبل فرصت بررسی و تطبیق وجود دارد.
• درخواست معافیت درمانی (TUE):
• چنانچه جایگزین دارویی برای ماده ممنوعه وجود ندارد، پیش از مصرف داروی ممنوعه، باید درخواست TUE داد.
• اصل «مسئولیت مطلق»:
• ناآگاهی از وجود یک ماده ممنوعه در دارو نمی‌تواند دفاعی برای ورزشکار باشد.
• کلنبوترول (آلودگی گوشت):
• در برخی کشورها (چین، مکزیک، گواتمالا) به دام ممکن است کلنبوترول تزریق شود.
• اگر میزان کلنبوترول در بدن ورزشکار با مصرف گوشت آلوده همخوانی داشته باشد و او مدارک کافی ارائه کند، احتمال دارد نقضی ثبت نشود.
• توصیه می‌شود تا حد امکان از محل اطمینان نسبت به منبع گوشت استفاده شود و رسید یا مدرک خرید را نگه داشت.

۷. آنالیز نمونه‌ها (نمونه A و B)

• مدت زمان معمول تحلیل: حدود ۲۰ روز از زمان دریافت نمونه در آزمایشگاه.
• تست مجدد نمونه B:
• اگر نتیجه نمونه B همانند نمونه A مثبت باشد، معمولاً امکان تست دوباره همان نمونه وجود ندارد.
• انتقال نمونه به آزمایشگاه دیگر جز در موارد بسیار استثنایی و با مجوز وادا (WADA) صورت نمی‌گیرد.
• «بدون خبر = خبر خوب»
• اگر پس از آزمایش، تماسی مبنی بر نتیجه مثبت صورت نگیرد، معمولاً یعنی نتیجه منفی بوده است.

۸. بار اثبات و تحقیقات

• نحوه اثبات تخلف:
• در تخلف «وجود ماده ممنوعه»، گزارش علمی آزمایشگاه + اصل مسئولیت مطلق، تخلف را ثابت می‌کند؛ مگر اینکه ورزشکار TUE داشته باشد یا منبع معتبر نشان دهد.
• در تخلف‌های غیرتحلیلی (مثل دستکاری، همدستی، نقض اطلاعات مکانی) سازمان ضددوپینگ باید آن را با استاندارد «اقناع دادگاه» (comfortable satisfaction) ثابت کند.
• واحد اطلاعات و تحقیقات (I&I) در سازمان‌های ضددوپینگ:
• تمام گزارش‌هایی که از طریق کانال‌های محرمانه (مثلاً سامانه «Reveal») دریافت می‌شود، به‌دقت پیگیری و بررسی می‌گردد.
• پس از تکمیل تحقیقات، اگر احتمال تخلف قانع‌کننده باشد، موضوع به بخش حقوقی ارجاع می‌شود تا در صورت کفایت شواهد، ورزشکار را رسماً مطلع کنند.

۹. پیامدها و محرومیت‌ها

• دامنه محرومیت:
• از تذکر و اخطار (بدون دوره محرومیت) تا محرومیت مادام‌العمر متغیر است.
• میزان محرومیت وابسته به:

1. نوع تخلف (مثلاً مثبت‌شدن نمونه، دستکاری، قاچاق، و غیره).
2. سابقه (نخستین بار یا تخلف مکرر).
3. مرتکب (ورزشکار یا کادر پشتیبانی).

• دوپینگ ناخواسته (Unintentional):
• «ناخواسته» در کد وادا معنایی گسترده‌تر دارد و شامل بی‌احتیاطی یا سهل‌انگاری نیز می‌شود.
• امکان کاهش محرومیت تنها در صورت اثبات قطعی منبع و همچنین مشخص‌کردن میزان تقصیر پایین وجود دارد. (مثلاً اگر بتوان اثبات کرد ماده ممنوعه از طریق مکمل آلوده و بدون آگاهی مصرف شده است.)
• تخلف مکرر:
• در صورت سابقه تخلفات قبلی، دوره محرومیت بیشتر خواهد بود.

۱۰. فرایند تجدیدنظر (Appeals)

• حق درخواست تجدیدنظر:
• پس از صدور حکم از سوی مرجع بدوی (یا توافق بین ورزشکار و سازمان ضددوپینگ بر سر محرومیت)، ورزشکار (و همین‌طور سازمان ضددوپینگ، وادا و گاه فدراسیون یا نهاد ملی) حق تجدیدنظر دارند.
• مرجع تجدیدنظر:
• معمولاً دیوان داوری ورزش (CAS) یا نهاد ملی مربوط به تجدیدنظر؛ بسته به سطح فعالیت ورزشکار.
• مهلت‌ها:
• در مقررات ضددوپینگ هر فدراسیون یا سازمان، زمان‌بندی و نحوه ارائه درخواست قید شده است. ورزشکار نباید مهلت‌های اعلام‌شده را از دست بدهد.

۱۱. نکات عملی و یادآوری‌های پایانی

• نگهداری مستندات:
• بسته‌بندی و رسید مکمل‌ها و داروها را نگه دارید؛ فرم‌های کنترل دوپینگ، به‌روزرسانی‌های اطلاعات مکانی و سوابق پزشکی ممکن است بعداً لازم شوند.
• به‌روز باشید:
• فهرست ممنوعه وادا هر سال در ماه اکتبر منتشر و از ژانویه اجرایی می‌شود. هر سال تغییرات را دنبال کنید.
• ارتباط و مشورت:
• به پزشک خود اطلاع دهید که ورزشکارید و مشمول مقررات ضددوپینگ هستید.
• اگر درباره دارو یا مکملی مطمئن نیستید، پیش از مصرف با سازمان ملی ضددوپینگ یا پزشک آشنا با مقررات مشورت کنید.
• عدم جایگزینی برای مشاوره حقوقی:
• این وبینار و نکات آن صرفاً جنبه آموزشی دارند. در صورت دریافت اخطار نقض احتمالی مقررات یا هر گونه نگرانی، حتماً با یک متخصص حقوقی مشورت کنید.