آشنایی با آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ (وادا) و بحران اعتبار این سازمان
۱. چرا آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ (WADA) شکل گرفت؟
- رسوایی دوپینگ در تور دو فرانس ۱۹۹۸
- ماجرای دوپینگ تیم فرانسوی «فِستینا» در مسابقات تور دو فرانس ۱۹۹۸، نقطه‌ی عطف مهمی در شکل‌گیری WADA محسوب می‌شود. در آن زمان، مقادیر قابل‌توجهی از مواد نیروزا (داروهای ممنوعه) از اعضای این تیم کشف شد؛ بااین‌حال، هیچ‌یک از دوچرخه‌سواران فستینا در زمان کشف این مواد هنوز تست دوپینگ مثبت نداشتند. این رسوایی گسترده باعث شد اعتماد عمومی و نهادهای ورزشی به سلامت مسابقات زیر سوال برود.
- کنفرانس جهانی مبارزه با دوپینگ در لوزان
- در پی این حوادث، کمیته بین‌المللی المپیک (IOC) در فوریه ۱۹۹۹ کنفرانسی در لوزان سوئیس برگزار کرد. نمایندگان حدود ۱۴۰ کشور حاضر در این نشست، ضرورت تأسیس یک نهاد بین‌المللی مستقل برای هماهنگی و یکپارچه‌سازی مبارزه با دوپینگ را تأیید کردند. نتیجه‌ی این تصمیم، پایه‌گذاری WADA بود که در نوامبر همان سال (۱۹۹۹) در کنفرانسی در واشنگتن رسماً تأسیس شد. قرار بر این بود که آژانس تا بازی‌های المپیک تابستانی سیدنی ۲۰۰۰ به‌طور کامل عملیاتی شود.
۲. WADA چه وظایفی دارد؟
۲.۱ کد جهانی ضد دوپینگ
آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ مسئول تدوین و به‌روزرسانی «کد جهانی ضد دوپینگ» است؛ سندی بین‌المللی که تمام ورزش‌ها و کشورها برای مقابله با دوپینگ از آن پیروی می‌کنند. نخستین نسخه‌ی این کد در سال ۲۰۰۳ تصویب شد و پس از آن در سال‌های ۲۰۰۷، ۲۰۰۹، ۲۰۱۵ و ۲۰۲۱ مورد بازنگری و به‌روزرسانی قرار گرفت.
۲.۲ استانداردسازی آزمایش‌ها و تست‌های دوپینگ
WADA علاوه بر تبیین مقررات، استانداردهای واحدی برای نحوه‌ی انجام تست‌های دوپینگ تعیین می‌کند. بر اساس این قواعد، ورزشکاران حرفه‌ای باید به‌طور مداوم موقعیت مکانی خود (جابجایی‌ها و اردوهای تمرینی) را گزارش دهند تا در هر زمان و هر مکانی امکان انجام تست سرزده وجود داشته باشد.
۲.۳ انتشار فهرست مواد ممنوعه
این آژانس هر ساله فهرست مواد و روش‌های ممنوعه را بازنگری و منتشر می‌کند. نکته‌ی مهم این است که ورزشکاران و فدراسیون‌های ورزشی باید اطلاعات دقیقی در مورد تازه‌ترین تغییرات داشته باشند تا مرتکب تخلف نشوند.
۲.۴ اعتباربخشی آزمایشگاه‌ها
WADA آزمایشگاه‌های خاصی را در سراسر دنیا تأیید (Accredit) می‌کند تا نمونه‌های تست دوپینگ فقط در مراکز مجاز و استانداردشده مورد بررسی قرار گیرند. در حال حاضر، ۳۰ آزمایشگاه از سوی WADA مجوز انجام تست دوپینگ دارند؛ یکی از آن‌ها در ریودوژانیرو، برزیل واقع است.
۲.۵ اجرای مقررات در سطح ملی
اگرچه WADA چارچوب بین‌المللی را تعیین می‌کند، اما اجرای مقررات در کشورهای مختلف بر عهده‌ی نهادهای ضد دوپینگ ملی (NADOs) است. این سازمان‌های ملی وظیفه دارند دستورالعمل‌های کد جهانی را در قلمرو خود عملی کنند.
۳. بودجه‌ی WADA از کجا تأمین می‌شود؟
۳.۱ ترکیب بنیادین
WADA ماهیتی شبیه به یک بنیاد دارد و بودجه‌اش به‌طور مساوی از دو منبع تأمین می‌شود:
- کمیته بین‌المللی المپیک (IOC)
- مشارکت بیش از ۱۹۰ کشوری که «کد جهانی ضد دوپینگ» را پذیرفته‌اند.
۳.۲ توزیع سهم کشورها
بر اساس توافقی که در سال ۲۰۰۳ در کنفرانس کپنهاگ تصویب شد، کشورها سهم مشارکت خود را بر پایه‌ی قاره‌ای می‌پردازند:
- اروپا: ۴۷.۵٪
- آمریکا (شمالی، مرکزی و جنوبی): ۲۹٪
- آسیا: ۲۰.۵٪
- اقیانوسیه: ۲.۵٪
- آفریقا: ۰.۵٪
در بودجه‌ی سال ۲۰۲۵، میزان کل بودجه‌ی WADA به حدود ۵۳ میلیون دلار آمریکا می‌رسد. بالاترین سهم پرداختی را ایالات متحده (حدود ۳.۸ میلیون دلار)، کانادا (۱.۹ میلیون)، ژاپن (۱.۵ میلیون) و کشورهای اروپایی آلمان، فرانسه، ایتالیا، بریتانیا به‌همراه روسیه (۱.۴ میلیون دلار) برعهده دارند. در قاره‌ی آفریقا نیز کشورهایی نظیر مصر، الجزایر، مراکش، نیجریه و آفریقای جنوبی هرکدام حدود ۶ هزار دلار می‌پردازند.
۴. چرا دفتر مرکزی WADA در مونترال است؟
آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ در سال‌های نخست پس از تأسیس (۱۹۹۹) در لوزان سوئیس فعالیت داشت، جایی که دفتر مرکزی کمیته بین‌المللی المپیک نیز مستقر است. اما در سال ۲۰۰۰، یک آژانس توسعه‌ی اقتصادی در مونترال کمپینی راه‌اندازی کرد تا دفتر مرکزی WADA را به این شهر کانادایی منتقل کند. در سال ۲۰۰۲، این جابه‌جایی انجام شد و از آن پس مونترال به‌عنوان مقر اصلی WADA شناخته می‌شود. بااین‌حال، شهر لوزان هنوز به‌عنوان دفتر منطقه‌ای اروپا باقی مانده است. علاوه بر آن، WADA در شهرهای کیپ‌تاون (آفریقای جنوبی)، توکیو (ژاپن) و مونته‌ویدئو (اروگوئه) نیز دفتر منطقه‌ای دارد.
۵. ساختار مدیریتی و تعداد کارکنان
طبق آمار رسمی آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ، تا پایان سال ۲۰۲۳، مجموعاً ۱۸۷ نفر از ۵۲ کشور مختلف در دفتر مرکزی مونترال و دفاتر منطقه‌ای آن مشغول به کار بوده‌اند. در رأس مدیریت این آژانس، «ویتولد بانکا» (وزیر پیشین ورزش و گردشگری لهستان) از سال ۲۰۲۰ به‌عنوان رئیس فعالیت می‌کند. «یانگ یانگ» (اسکیت‌باز سرعت طلایی از چین در المپیک زمستانی ۲۰۰۲) نیز به‌عنوان نایب‌رئیس در کنار بانکا ایفای نقش می‌کند.
۶. وجهه و چالش‌های پیشِ روی WADA
۶.۱ ماجرای دوپینگ گسترده در روسیه
رسوایی سیستماتیک دوپینگ در ورزش روسیه طی یک دهه‌ی گذشته (به‌ویژه در بازی‌های المپیک زمستانی ۲۰۱۴ سوچی) ضربه‌ی بزرگی به اعتبار مبارزه‌ی پاک با دوپینگ وارد کرد. ابتدا به نظر می‌رسید که WADA در جایگاه یک نهاد بی‌طرف و قاطع ظاهر شود، اما اختلافات پیرامون شدت مجازات روسیه و مذاکرات پشت پرده منجر به انتقاداتی در مورد میزان قاطعیت آژانس شد.
۶.۲ رسوایی‌های تازه در چین
مدتی پیش از بازی‌های المپیک ۲۰۲۴ پاریس، گزارشی از شبکه‌ی عمومی آلمانی ARD فاش کرد که ۲۳ شناگر چینی از جمله قهرمانان جهان و المپیک، در سال ۲۰۲۱ تست مثبت داشتند اما به‌طور رسمی محروم نشدند. «تراویس تایگارت» رئیس آژانس ضد دوپینگ آمریکا (USADA) در واکنش به این خبر، WADA را متهم به پنهان‌کاری کرد. در پاسخ، WADA از تایگارت شکایت کرد؛ هرچند بعدها این شکایت را پس گرفت. دولت ایالات متحده نیز در مقطعی کمک مالی خود را به WADA به حالت تعلیق درآورد.
۶.۳ مناقشات دنیای تنیس
WADA بابت نحوه‌ی برخورد با پرونده‌های مطرح در تنیس نیز در معرض انتقاد است. در مورد «یانیک سینر» تنیس‌باز شماره‌ی یک مردان جهان، آژانس ابتدا پرونده را به دادگاه بین‌المللی کشاند اما درنهایت به توافقی بسنده کرد که تنها سه ماه محرومیت را برای سینر در پی داشت. در پرونده‌ی «ایگا اشویانتک» تنیس‌باز شماره‌ی دو زنان جهان از لهستان، WADA اعتراضی به حکم یک‌ماهه‌ی آژانس بین‌المللی تمامیت تنیس (ITIA) نکرد و به این ترتیب پرونده بدون تشدید مجازات مختومه شد. این موارد باعث شد برخی منتقدان، آژانس را به کوتاهی یا عدم ثبات در اجرای قوانین متهم کنند.
۷. جمع‌بندی
آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ (WADA)، از زمان تأسیس خود در سال ۱۹۹۹ تاکنون، نقش محوری در هماهنگ‌سازی تلاش‌های بین‌المللی علیه دوپینگ ایفا کرده است. کد جهانی ضد دوپینگ، استانداردهای فراگیر و آزمایشگاه‌های معتبرش، چارچوبی نسبتاً یکپارچه برای مقابله با تخلفات در سراسر جهان فراهم کرده‌اند. با این‌حال، انتقادها درباره‌ی استقلال کافی، شفافیت عملکرد و میزان قاطعیت آن در پرونده‌های بزرگ همچنان ادامه دارد.
چالش‌های اخیر در روسیه، چین و حتی دنیای تنیس نشان داده‌اند که اعتبار و وجهه‌ی WADA به سهولت ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. عملکرد این آژانس در قبال فشارهای سیاسی و منافع اقتصادی، بارها زیر ذره‌بین رسانه‌ها و افکار عمومی رفته است. با وجود تمامی این فراز و نشیب‌ها، بسیاری از کارشناسان ورزشی بر این باورند که نقش WADA در مبارزه با دوپینگ همچنان حیاتی است و تقویت شفافیت، ضمانت اجرای قاطع مقررات و پاسخگویی در برابر انتقادها، می‌تواند جایگاه این نهاد کلیدی را در ورزش جهانی تثبیت کند.