راهنمای عملی فیفا برای حفظ "تمامیت" در فدراسیون‌های فوتبال
مقدمه
فوتبال، به عنوان محبوب‌ترین ورزش جهان، نقش بی‌بدیلی در اتحاد مردم، ترویج ارزش‌های متعالی و ایجاد شادی و نشاط در جوامع مختلف ایفا می‌کند. میلیون‌ها نفر در سراسر جهان، با شور و اشتیاق، مسابقات این ورزش جذاب را دنبال می‌کنند و از تماشای آن لذت می‌برند. با این حال، حفظ اصالت و درستی فوتبال، نیازمند تلاش همه جانبه برای صیانت از اصل مهم «تمامیت» (Integrity) در همه سطوح این رشته ورزشی است.
در فارسی برای کلمه Integrity معانی مختلفی استفاده شده است، این کلمه معمولا با پایبندی به اخلاقیات و صداقت گره خورده است و در منابع مختلف از آن با عنوان تمامیت و یکپارچگی نیز یاد می‌کنند. در این مطلب از عنوان «تمامیت» برای Integrity استفاده شده است.
از منظر فیفا، تمامیت، به معنای پایبندی به ارزش‌های اخلاقی، انصاف، درستکاری و شفافیت در تمامی فعالیت‌های مرتبط با فوتبال است. فدراسیون بین‌المللی فوتبال (FIFA) و فدراسیون‌های ملی عضو آن، وظیفه خطیر حراست از این اصل حیاتی را بر عهده دارند. آن‌ها باید با اتخاذ سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات مؤثر، از بروز پدیده‌های مخربی چون فساد، تبانی، دوپینگ و هر گونه رفتار غیراخلاقی که ممکن است به شهرت و اعتبار فوتبال لطمه وارد کند، جلوگیری نمایند.
حفظ اعتماد هواداران، بازیکنان، مربیان، داوران و سایر ذینفعان و اطمینان از سلامت و عدالت در رقابت‌ها، مستلزم عزم جدی فدراسیون‌ها برای پیاده‌سازی برنامه‌های جامع تمامیت است. در همین راستا، فیفا با انتشار دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌های لازم، فدراسیون‌های ملی را در طراحی و اجرای این برنامه‌ها در سطح ملی، یاری می‌رساند.
مقاله حاضر که توسط آقای روزبه وثوق احمدی، وکیل متخصص حقوق ورزش و بر مبنای کتابچه راهنمای عملی فیفا با عنوان «Practical Handbook for FIFA Member Associations» تدوین شده است، تلاش دارد گام‌های اساسی ایجاد یک برنامه اثربخش تمامیت در فدراسیون‌های فوتبال را به طور شفاف و کاربردی تشریح نماید. علاوه بر این، مباحث کلیدی در خصوص تحقیقات و دادرسی‌های انضباطی مرتبط با نقض تمامیت نیز مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
امید است فدراسیون‌های فوتبال با بهره‌گیری از رهنمودهای این مقاله، گام‌های استواری در مسیر حفاظت از پاکی و درستی این ورزش دوست‌داشتنی بردارند و با کسب اعتماد بیش از پیش جامعه فوتبال، در توسعه کمی و کیفی آن نقشی شایسته ایفا نمایند.
بخش اول: نقطه آغاز - ضروریات استقرار یک برنامه تمامیت
فدراسیون‌های فوتبال برای پایه‌ریزی یک برنامه کارآمد تمامیت، لازم است پیش‌نیازهای اصلی را مدنظر قرار دهند. این بخش به تشریح این الزامات بنیادین می‌پردازد که عبارتند از وضع یک سیاست تمامیت، تعیین یک افسر تمامیت (Integrity Officer)، تشکیل یک واحد تمامیت (Integrity Unit)، تدوین یک برنامه عملیاتی پایدار (Sustainable Action Plan) و تضمین وجود بسترهای حقوقی مناسب.
وضع یک سیاست تمامیت (Integrity Policy)
سنگ بنای هر برنامه تمامیت، تدوین و تصویب یک سیاست جامع در این حوزه است. سیاست تمامیت باید نشان‌دهنده عزم راسخ فدراسیون در صیانت و ارتقای درستی در فوتبال باشد و چارچوب ارزشی و اخلاقی حاکم بر عملکرد کلیه ذینفعان را تبیین کند.
یک سیاست کارآمد تمامیت می‌بایست بر دو پایه استوار باشد:
الف) ترویج تمامیت (Promotion of Integrity):
فدراسیون باید خود را متعهد به اشاعه فرهنگ درستکاری در تمامی ارکان فوتبال بداند و برای تحقق این مهم، از ابزارهایی چون آموزش، آگاهی‌بخشی و پویش‌های اجتماعی بهره گیرد.
ب) حفاظت از مسابقات و رقابت‌های فوتبال (Protection of Football Matches and Competitions):
فدراسیون باید با اعمال تدابیر پیشگیرانه و نظارتی لازم، از هرگونه دستکاری (Manipulation) یا اقدام مخل نتایج و روند برگزاری مسابقات، پیشگیری نماید.
اتخاذ و ترویج یک سیاست اثربخش تمامیت، نقطه عزیمت فدراسیون‌ها در مسیر حراست از سلامت فوتبال است.
تعیین یک افسر تمامیت (Integrity Officer)
برای هدایت و نظارت بر حسن اجرای برنامه تمامیت، هر فدراسیون ملی می‌بایست یک فرد شایسته را به عنوان «افسر تمامیت» منصوب کند. وی مسئول پیاده‌سازی سیاست‌ها و برنامه‌های تمامیت در فدراسیون خواهد بود و نقطه اصلی تماس و هماهنگی در تمامی مسائل مرتبط با تمامیت در سطح ملی و بین‌المللی است.
برخی از وظایف محوری افسر تمامیت عبارتند از:
- راه‌اندازی و مدیریت مکانیسم‌های مؤثر گزارش‌دهی (Reporting Mechanisms) برای دریافت گزارش‌های مربوط به نقض احتمالی تمامیت
- طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی در حوزه تمامیت برای ذینفعان کلیدی
- انجام تحقیقات اولیه (Preliminary Investigations) در مواجهه با موارد مشکوک به نقض تمامیت و ارائه گزارش به مراجع انضباطی ذی‌صلاح
- مشارکت در تبادل اطلاعات، تجربیات و بهترین رویه‌ها با سایر فدراسیون‌ها و نهادهای مرتبط در سطح ملی و بین‌المللی
انتخاب یک فرد توانمند و متعهد برای پست افسر تمامیت، گامی بنیادین در اجرای کارآمد برنامه‌های صیانت از درستی در فوتبال است. فدراسیون‌ها باید با تفویض اختیارات کافی و تأمین منابع مورد نیاز، از حمایت لازم برای ایفای بهینه مسئولیت‌های محوله به وی اطمینان حاصل کنند.
تشکیل واحد تمامیت (Integrity Unit)
برای تسهیل و تقویت فعالیت‌های حوزه تمامیت، فیفا پیشنهاد می‌کند فدراسیون‌های ملی یک «واحد تمامیت» را در ساختار سازمانی خود ایجاد کنند. واحد تمامیت، متشکل از افرادی با تخصص‌های گوناگون است که با محوریت افسر تمامیت، مسئولیت برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات مربوط به پاسداری از اصول اخلاقی در فوتبال را بر عهده دارند.
ایجاد واحد تمامیت باعث انسجام بخشی و تمرکز بیشتر بر فعالیت‌های این حوزه می‌گردد و با گردهم آوردن افراد متخصص در یک مجموعه منسجم، توان فدراسیون‌ها را در انجام تحقیقات، اقدامات آموزشی-پیشگیرانه و هماهنگی با سایر نهادهای ذی‌ربط افزایش می‌دهد.
ترکیب واحد تمامیت بسته به اندازه و امکانات هر فدراسیون می‌تواند متفاوت باشد اما وجود پست‌هایی چون مسئول آموزش تمامیت (Integrity Education Manager)، مشاور حقوقی (Legal Counsel)، مسئول تحقیقات (Senior Investigatory Counsel)، مدیر ارتباط با ذینفعان (Stakeholder Relationship Manager) و مدیر اداری (Office Manager) در کنار افسر تمامیت، به عنوان الگویی مطلوب توصیه می‌شود.
تدوین یک برنامه عملیاتی پایدار (Sustainable Action Plan)
برای تحقق اهداف سیاست تمامیت، هر فدراسیون باید یک نقشه راه مدون تحت عنوان «برنامه عملیاتی تمامیت» طراحی و اجرا کند. این برنامه باید اقدامات مشخصی را در شش حوزه اصلی ذیل پیش‌بینی نماید:
- ایجاد سازوکارهای مؤثر گزارش‌دهی
- معرفی تدابیر تمامیت برای مسابقات و رقابت‌های فوتبال
- تدوین یک استراتژی رسانه‌ای
- همکاری با ذینفعان مختلف
- طراحی یک برنامه آموزشی جذاب در حوزه تمامیت
- تدوین چارچوب حقوقی لازم
برنامه عملیاتی باید دربرگیرنده اهداف، شاخص‌ها و بازه‌های زمانی مشخص برای هر یک از حوزه‌های فوق باشد و به طور منظم مورد پایش و بازنگری قرار گیرد. اجرای منسجم و پایدار این برنامه، فدراسیون‌ها را در مسیر تحقق چشم‌انداز تمامیت در فوتبال یاری خواهد نمود.
تضمین وجود یک چارچوب قانونی مناسب
الزامات و سازوکارهای حقوقی و انضباطی ناظر بر حفظ تمامیت، باید به نحو شفاف و جامع در اسناد بالادستی فدراسیون از جمله اساسنامه، آیین‌نامه انضباطی، آیین‌نامه اخلاقی و سایر مصوبات مرتبط گنجانده شوند.
مهمترین محورهایی که می‌بایست در این اسناد به آن‌ها پرداخته شود عبارتند از:
- جرم{تخلف}انگاری رفتارهای ناقض تمامیت (نظیر فساد، تبانی، دوپینگ و دستکاری نتایج مسابقات) و تصریح مجازات‌ها و ضمانت اجراهای متناسب با هر تخلف
- الزام کلیه ذینفعان (بازیکنان، مربیان، داوران، مقامات رسمی و…) به رعایت اصول تمامیت و پرهیز از اقدامات مخل آن
- پیش‌بینی سازوکارهای نظارتی، تحقیقاتی و دادرسی‌های انضباطی برای برخورد مؤثر با موارد نقض قوانین
- تضمین استقلال و بی‌طرفی مراجع انضباطی و رعایت اصول دادرسی عادلانه در رسیدگی به پرونده‌های مرتبط با تمامیت
فدراسیون‌ها باید اطمینان حاصل کنند که مقررات فوق به صورت دقیق و مؤثر اجرا می‌شوند و در صورت نیاز، اقدام به اصلاح یا تکمیل آن‌ها بنمایند. در همین راستا، لازم است استقلال و بی‌طرفی مراجع قضایی و انضباطی مرتبط با رسیدگی به پرونده‌های نقض تمامیت را تضمین نموده و اصول بنیادین دادرسی عادلانه نظیر حق دفاع، ارائه دلایل و درخواست تجدیدنظر برای افراد تحت پیگرد را رعایت کنند.
وجود یک چارچوب قانونی منسجم و کارآمد، پایه و اساس اقدامات فدراسیون در جهت حمایت از ارزش‌های اخلاقی فوتبال است و نقشی حیاتی در موفقیت برنامه‌های تمامیت ایفا می‌کند.
بخش دوم: اقدامات ضروری - اجزای یک برنامه عملیاتی اثربخش تمامیت
یک برنامه عملیاتی جامع در حوزه تمامیت، می‌بایست دربرگیرنده طیف متنوعی از اقدامات و فعالیت‌ها در حوزه‌های مختلف باشد. این بخش به تشریح پنج مؤلفه اصلی یک برنامه اثربخش تمامیت می‌پردازد که عبارتند از: ایجاد سازوکارهای مؤثر گزارش‌دهی، معرفی تدابیر تمامیت برای مسابقات و رقابت‌ها، تدوین یک استراتژی کارآمد رسانه‌ای، تعامل سازنده با ذینفعان مختلف و طراحی یک برنامه آموزشی جذاب.
ایجاد سازوکارهای گزارش‌دهی مؤثر
گام نخست در حفاظت از تمامیت در فوتبال، استقرار مکانیسم‌های مناسب برای گزارش‌دهی موارد مشکوک به فساد یا تخلف است. این سازوکارها باید برای طیف گسترده‌ای از افراد درگیر در فوتبال از جمله بازیکنان، مربیان، داوران، مدیران باشگاه‌ها و حتی هواداران، به سهولت در دسترس باشند و از طریق کانال‌های متنوعی چون وبسایت فدراسیون، اپلیکیشن‌های موبایلی، آدرس‌های ایمیل اختصاصی و خطوط تلفن ویژه، امکان ارائه گزارش‌ها را حتی به صورت ناشناس فراهم کنند.
نکته قابل توجه در طراحی این سازوکارها، تضمین محرمانگی اطلاعات دریافتی و حفاظت از هویت گزارش‌دهندگان است. افراد باید این اطمینان را داشته باشند که در صورت گزارش یک تخلف، از هرگونه آسیب یا تهدید احتمالی در امان خواهند بود. بدین منظور لازم است دستورالعمل‌های حمایت از افشاگران (Whistleblowers) تدوین گردد و ضمانت اجراهای کافی برای مجازات افرادی که اقدام به افشای هویت گزارش‌دهندگان یا تلافی‌جویی علیه آن‌ها می‌کنند، پیش‌بینی شود.
افزون بر این، ترویج و آگاهی‌بخشی در خصوص سازوکارهای گزارش‌دهی باید به عنوان یکی از اولویت‌های برنامه عملیاتی تمامیت در دستور کار فدراسیون‌ها قرار گیرد. استفاده از ظرفیت رسانه‌ها، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای ذینفعان و درج اطلاعات مرتبط در کلیه مستندات و مکاتبات رسمی، برخی از مهمترین ابزارها برای دستیابی به این هدف هستند.
معرفی تدابیر تمامیت برای مسابقات و رقابت‌های فوتبال
شناسایی و پیاده‌سازی اقدامات عملی برای پیشگیری و مقابله با تهدیدات تمامیت در مسابقات و رقابت‌های فوتبال، یکی دیگر از ارکان یک برنامه جامع در این حوزه است. فدراسیون‌ها باید با همکاری سایر ذینفعان نظیر سازمان لیگ و باشگاه‌ها، مجموعه‌ای از تدابیر و پروتکل‌های اختصاصی را برای تضمین سلامت رقابت‌ها طراحی و اعمال نمایند.
برخی از مهمترین اقداماتی که در این زمینه می‌توان به آن‌ها اشاره کرد عبارتند از:
- برگزاری جلسات توجیهی با محوریت تمامیت پیش از شروع فصل برای بازیکنان، مربیان و سایر ذینفعان
- اخذ تعهدنامه‌های تمامیت (Integrity Declarations) از تمامی افراد درگیر در برگزاری مسابقات
- الزام باشگاه‌ها به گنجاندن شروط ناظر بر رعایت اصول تمامیت در قراردادهای بازیکنان و اعضای کادر فنی
- تدوین دستورالعمل‌های انضباطی ویژه برای بازی‌های حساس و پرخطر
- استقرار سیستم‌های پایش شرط‌بندی (Betting Monitoring Systems) برای شناسایی الگوهای مشکوک در بازار شرط‌بندی
- اعزام ناظران تمامیت (Integrity Officers) به محل برگزاری مسابقات برای نظارت بر اجرای پروتکل‌های مربوطه
شایان ذکر است که تدابیر فوق باید متناسب با شرایط و نیازهای خاص هر فدراسیون، سفارشی‌سازی شوند و به صورت مستمر مورد بازبینی قرار گیرند. به علاوه، آموزش و توانمندسازی افراد درگیر در اجرای این پروتکل‌ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
تدوین یک استراتژی رسانه‌ای کارآمد
رسانه‌ها به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای اطلاع‌رسانی و شکل‌دهی به افکار عمومی، نقشی کلیدی در موفقیت برنامه‌های تمامیت ایفا می‌کنند. از این‌رو، تعامل سازنده با اصحاب رسانه و بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های آن‌ها برای ترویج ارزش‌های اخلاقی در فوتبال، یکی از الزامات اساسی فدراسیون‌ها در این حوزه است.
یک استراتژی جامع رسانه‌ای در حوزه تمامیت، دربرگیرنده محورهای ذیل است:
- شناسایی و برقراری ارتباط منظم با خبرنگاران و رسانه‌های تخصصی حوزه ورزش
- برگزاری نشست‌های خبری و مصاحبه‌ها برای اطلاع‌رسانی در مورد برنامه‌ها و دستاوردهای حوزه تمامیت
- تهیه و انتشار محتوای آموزشی و آگاهی‌بخشی در قالب‌های جذاب رسانه‌ای نظیر ویدئو، پادکست، مقالات و پوسترها
- طراحی و اجرای کمپین‌های رسانه‌ای هدفمند با محوریت ترویج ارزش‌های تمامیت و بازی جوانمردانه
- استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی برای تعامل دوسویه با ذینفعان و دریافت بازخوردهای آن‌ها
- مدیریت هوشمندانه بحران‌های رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع در مواجهه با جنجال‌های مرتبط با نقض تمامیت
وجود یک واحد مجرب روابط عمومی در کنار واحد تمامیت و تدوین یک سیاست جامع مواجهه با بحران‌های رسانه‌ای، پیش‌نیازهای ضروری برای اجرای موفق این استراتژی به شمار می‌روند. ضمن آنکه، استفاده از ظرفیت چهره‌های سرشناس و محبوب فوتبال برای انتقال پیام‌های کلیدی، می‌تواند تأثیرگذاری این برنامه‌ها را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
همکاری با ذینفعان کلیدی
صیانت از تمامیت در فوتبال، وظیفه‌ای فراگیر و همه جانبه است و نیازمند مشارکت و تعامل سازنده کلیه ذینفعان این حوزه است. از این‌رو، برقراری همکاری نزدیک با نهادها و سازمان‌های ملی و بین‌المللی ذی‌مدخل، یکی از مؤلفه‌های کلیدی برنامه‌های عملیاتی تمامیت به شمار می‌رود.
مهمترین نهادهایی که فدراسیون‌های ملی فوتبال باید ارتباطی مستمر و اثربخش با آن‌ها داشته باشند عبارتند از:
- فیفا و کنفدراسیون قاره‌ای
- سایر فدراسیون‌های ملی و نهادهای فوتبالی
- نهادهای حاکمیتی نظیر وزارت ورزش، کمیته ملی المپیک و سازمان بازرسی
- نهادهای انتظامی و قضایی ذی‌صلاح
- آژانس‌های پایش بازار پیش‌بینی و شرط‌بندی
- رسانه‌های ملی و بین‌المللی
- اتحادیه‌های بازیکنان، مربیان و داوران
- مؤسسات دانشگاهی و پژوهشی فعال در حوزه ورزش
انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری، تشکیل کارگروه‌های تخصصی مشترک، برگزاری نشست‌ها و همایش‌های منظم، تبادل اطلاعات و انجام پروژه‌های پژوهشی کاربردی، برخی از مهمترین سازوکارهای تحقق این مهم هستند.
درک متقابل نیازها و انتظارات، پایبندی به اصول اخلاقی و احترام به حریم قانونی اختیارات یکدیگر، و داشتن هدفی مشترک برای حفظ و ارتقای سلامت فوتبال، شروط لازم برای برقراری تعاملی اثربخش میان این ذینفعان است.
طراحی یک برنامه آموزشی منسجم و جذاب
آموزش، حلقه اتصال و عامل پیونددهنده تمامی اجزا و فعالیت‌های یک برنامه ملی تمامیت است. ارتقای آگاهی‌ها و مهارت‌های اخلاقی در میان کلیه ذینفعان فوتبال و نهادینه‌سازی ارزش‌های تمامیت و درستکاری، مهمترین رسالت آموزشی فدراسیون‌ها در این عرصه به شمار می‌رود.
یک برنامه آموزشی اثربخش در حوزه تمامیت باید ویژگی‌های ذیل را دارا باشد:
- جامع‌نگر بوده و اقشار مختلف درگیر در فوتبال اعم از بازیکنان، مربیان، داوران، مدیران، کارکنان فدراسیون و حتی هواداران را مخاطب قرار دهد.
- متناسب با ویژگی‌ها و نیازهای هر گروه مخاطب، سفارشی‌سازی شده باشد.
- برای انتقال مفاهیم از شیوه‌های خلاقانه و مشارکتی نظیر کارگاه‌های عملی، شبیه‌سازی، بازی‌های آموزشی و کلیپ‌های کوتاه بهره گیرد.
- مبتنی بر سناریوها و نمونه‌های عینی از فضای واقعی فوتبال بوده و صرفاً به بیان مباحث نظری و انتزاعی اکتفا نکند.
- به‌صورت دوره‌ای و مستمر برگزار شود و آموزش‌ها صرفاً به یک مقطع خاص محدود نگردد.
- از مدرسان توانمند با پیشینه عملی در حوزه فوتبال و آشنا با مقتضیات این رشته استفاده کند.
- با اهداف و محتوای سایر دوره‌های آموزشی فدراسیون (مانند دوره‌های مربیگری) هم‌راستا بوده و تناقضی با آن‌ها نداشته باشد.
- ارزیابی اثربخشی برنامه‌های آموزشی و بازخورد شرکت‌کنندگان به صورت منظم انجام پذیرد.
ضمن آنکه لازم است محتوا و سرفصل‌های دوره‌های آموزشی به‌طور مستمر بازبینی شده و بر اساس تحولات فضای فوتبال و ظهور مصادیق و چالش‌های جدید، به‌روزرسانی گردد. بهره‌گیری از ظرفیت فناوری‌های جدید همچون آموزش مجازی و پلتفرم‌های الکترونیک نیز می‌تواند دسترسی به مخاطبان بیشتر را میسر ساخته و اثرگذاری این برنامه‌ها را افزایش دهد.
بدیهی است برخورداری از یک نقشه جامع آموزشی، تأمین منابع مالی پایدار، و مشارکت و حمایت ذینفعان کلیدی، پیش‌نیازهای اصلی برای اجرای موفق و مستمر برنامه‌های آموزشی در حوزه تمامیت به شمار می‌رود.
بخش سوم: دانستنی‌های ضروری - تحقیقات در حوزه تمامیت و دادرسی‌های انضباطی
صیانت از تمامیت در فوتبال، تنها با فعالیت‌های پیشگیرانه و آموزشی محقق نمی‌گردد و مستلزم برخورد قاطع با تخلفات و مصادیق نقض قوانین نیز هست. از این رو، آشنایی با مبانی حقوقی و سازوکارهای انجام تحقیقات و برگزاری دادرسی‌های انضباطی از موضوعات مهمی است که مدیران و کارشناسان فدراسیون‌ها باید بدان مجهز باشند.
در این بخش به مهمترین دانستنی‌ها و نکات کاربردی در این زمینه می‌پردازیم:
موقعیت‌های مستلزم تحقیقات اولیه
نخستین گام در فرایند برخورد با تخلفات ناظر بر تمامیت، شناخت دقیق مصادیق و موقعیت‌هایی است که مستلزم انجام تحقیقات از سوی فدراسیون است. به طور خلاصه می‌توان این موارد را در دو دسته کلی جای داد:
الف) اقدامات خارج از زمین بازی:
این دسته شامل هرگونه اقدام، ترک فعل یا توافقی است که خارج از جریان مسابقه صورت گرفته و هدف از آن دستکاری نتیجه یا روند برگزاری مسابقات باشد. برخی مصادیق در این زمینه عبارتند از:
- تبانی یا توافق با بازیکنان، مربیان یا سایر ذینفعان برای تغییر نتیجه مسابقه
- پیشنهاد، پرداخت یا دریافت رشوه برای انجام یا خودداری از انجام اقداماتی در جریان مسابقه
- افشای اطلاعات محرمانه مرتبط با ترکیب تیم، سیستم بازی یا سایر جزئیات فنی به حریفان یا شرط‌بندان
- تهدید، تطمیع یا اعمال فشار بر بازیکنان و کادر فنی جهت تأثیرگذاری بر نتیجه مسابقه
ب) اقدامات داخل زمین بازی:
این دسته شامل تمامی رفتارهای عامدانه بازیکنان، مربیان یا داوران در جریان مسابقه است که با هدف دستکاری نتیجه یا روند بازی صورت می‌گیرد:
- عملکرد عمدی ضعیف یا کم‌کاری آشکار بازیکنان در طول مسابقه
- دریافت عامدانه کارت زرد یا قرمز و یا مرتکب شدن خطاهای حساس از سوی بازیکنان
- اشتباهات فاحش و تصمیمات جهت‌دار داوران در صحنه‌های کلیدی بازی
- خرابکاری عامدانه در تجهیزات، چمن یا سایر ملزومات برگزاری مسابقه
علاوه بر این، مشارکت مستقیم یا غیرمستقیم افراد در فعالیت‌های شرط‌بندی مرتبط با مسابقاتی که خود در آن حضور دارند، از دیگر مصادیق مهم نقض اصول تمامیت است که باید مورد پیگیری قرار گیرد.
انجام تحقیقات اولیه
پس از اطلاع از وقوع یک رخداد مشکوک، واحد تمامیت فدراسیون باید در گام نخست، اقدام به جمع‌آوری اطلاعات تکمیلی و بررسی دقیق ماجرا در قالب یک تحقیق اولیه (Preliminary Investigation) نماید. تحقیقات اولیه با هدف دستیابی به حقایق اولیه و احراز وجود ادله کافی برای طرح موضوع در مراجع انضباطی صورت می‌گیرد.
مهمترین اقدامات واحد تمامیت در این مرحله عبارتند از:
- اخذ توضیحات اولیه از افراد یا نهادهای گزارش‌دهنده و شاکی
- مطالعه اسناد و مدارک ابتدایی نظیر فیلم بازی، گزارش ناظر و اوراق مسابقه
- تهیه و بررسی دقیق گزارشات شرکت‌های پایش بازار شرط‌بندی و الگوهای مشکوک
- انجام مصاحبه با شهود، مطلعین و سایر افراد مرتبط با پرونده
- جمع‌آوری سایر دلایل و قرائن تکمیلی بر وقوع تخلف
- تهیه گزارش جامع از یافته‌های تحقیقات برای ارائه به دبیرکل فدراسیون و مراجع انضباطی
در جریان این تحقیقات، رعایت اصل محرمانگی (Confidentiality) و حفظ حقوق اشخاص ثالث از اهمیت بالایی برخوردار است. به علاوه، باید از هرگونه اقدامی که موجب مختل شدن تحقیقات بعدی مراجع قضایی و انتظامی می‌شود، خودداری گردد.
لازم به ذکر است که در این مرحله، دلایل و مستندات موجود باید در حد معقول و متعارف بر وقوع تخلف دلالت داشته باشند و از این رو، صرف وجود برخی شائبه‌ها یا گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای نمی‌تواند مبنای کافی برای طرح پرونده در مراجع انضباطی باشد.
گزارش نهایی تحقیقات اولیه
پس از اتمام تحقیقات اولیه، واحد تمامیت موظف است یافته‌های خود را طی یک گزارش جامع و مستدل در اختیار کمیته انضباطی فدراسیون قرار دهد. این گزارش باید حداقل دربردارنده موارد زیر باشد:
- شرح دقیق رخداد مورد بررسی شامل زمان، مکان، اشخاص و نهادهای ذی‌مدخل
- خلاصه مستندات و ادله گردآوری شده به تفکیک ادله مثبته و نافیه
- احصاء تمامی تخلفات و مقررات نقض شده به همراه ارجاعات دقیق به مواد قانونی
- فهرست کامل منابع، مدارک و شهود مورد استناد گزارش
- نتیجه‌گیری نهایی و اعلام میزان کفایت دلایل و لزوم ارجاع پرونده به مرجع انضباطی
شایان ذکر است که گزارش مذکور صرفاً بیانگر دیدگاه‌ها و یافته‌های واحد تحقیق بوده و مرجع انضباطی در رسیدگی به پرونده، استقلال کامل دارد. با این حال، دقت و جامعیت این گزارش نقش تعیین کننده‌ای در سرعت و کیفیت فرایندهای دادرسی انضباطی ایفا می‌کند.
رسیدگی انضباطی به تخلفات مرتبط با تمامیت
پس از دریافت گزارش تحقیقات اولیه، کمیته انضباطی فدراسیون در صورت احراز صلاحیت موضوعی و کفایت ادله، مبادرت به صدور قرار تعقیب انضباطی و آغاز دادرسی می‌نماید. هدف نهایی این مرحله، تعیین تکلیف قطعی پرونده و در صورت اثبات وقوع تخلف، تعیین و اعمال مجازات متناسب با مرتکبین است.
در جریان دادرسی، کمیته انضباطی باید اصول دادرسی عادلانه (Fair Trial) را به دقت رعایت کند. برخی از این اصول عبارتند از:
- استقلال و بی‌طرفی مرجع رسیدگی و اجتناب از هرگونه تعارض منافع
- ابلاغ دقیق اتهامات و تفهیم کامل حقوق متهمان
- اعطای فرصت کافی به طرفین برای دفاع و ارائه لایحه و دلایل خود
- محرمانگی جلسات دادرسی و ممنوعیت افشای اطلاعات پرونده
- امکان ارائه و بررسی کلیه ادله مثبته و نافیه توسط طرفین پرونده
- اتخاذ تصمیم نهایی صرفاً مبتنی بر مدارک موجود در پرونده و ممنوعیت استفاده از دانسته‌های شخصی
- تنظیم دقیق صورتجلسه دادرسی و درج کلیه نظرات مخالف در متن رأی
پس از اتمام فرایند دادرسی و صدور رأی از سوی کمیته، تصمیم متخذه باید به نحو شفاف و مستدل به اطلاع طرفین پرونده رسانده شود و فرصت واخواهی و درخواست تجدیدنظر برای محکومین فراهم گردد.
اصول بنیادین دادرسی انضباطی
برای تضمین عدالت و انصاف در فرایندهای انضباطی، فدراسیون‌ها باید برخی اصول بنیادین را در نظام دادرسی خود رعایت کنند. مهمترین این اصول عبارتند از:
الف) استقلال و بی‌طرفی:
اعضای کمیته انضباطی باید بتوانند بدون دخالت یا فشار بیرونی و صرفاً بر اساس وقایع پرونده و مقررات موضوعه به قضاوت بپردازند. از این رو، عدم عضویت افراد ذی‌نفع یا دارای تعارض منافع در این کمیته ضروری است.
ب) تفکیک مقام تحقیق و تعقیب از مقام رسیدگی:
به منظور جلوگیری از پیش‌داوری، فرایند تحقیقات و گردآوری ادله باید توسط مرجعی مستقل از مرجع دادرسی انجام شود. بدین ترتیب، واحد تمامیت نباید به‌طور مستقیم در فرایند قضاوت و صدور رأی دخالت داشته باشد.
ج) اصل برائت و لزوم اثبات ادعا:
مطابق این اصل، اصل بر بی‌گناهی افراد است و مدعی وقوع تخلف باید با ارائه ادله معتبر، ادعای خود را ثابت کند. صرف طرح شکایت یا اتهام علیه فردی به معنای مقصر بودن وی نیست و باید در طول فرایند دادرسی با وی همچون یک فرد بی‌طرف رفتار شود.
د) تناسب مجازات‌ها:
مجازات‌های انضباطی باید با شدت و اهمیت تخلف ارتکابی و شخصیت مرتکب، تناسب داشته باشد. از این رو، کمیته انضباطی باید علاوه بر توجه به نوع تخلف، سوابق فرد و انگیزه وی را نیز در نظر گرفته و از اعمال مجازات‌های افراطی یا نامتعارف خودداری کند.
ه) حق دفاع و تجدیدنظرخواهی:
متهمان باید امکان کافی برای دفاع از خود در برابر اتهامات را داشته باشند و مستندات و استدلالات آن‌ها به‌دقت مورد ارزیابی و موازنه قرار گیرد. به علاوه، باید حق درخواست رسیدگی مجدد یا تجدیدنظر در تصمیمات اتخاذ شده برای آن‌ها محفوظ باشد.
بدیهی است که وجود مقررات شفاف و جامع در خصوص جرائم انضباطی و آیین رسیدگی به آن، انتشار عمومی آراء و تصمیمات مراجع انضباطی و امکان تجدیدنظرخواهی از آن‌ها در مراجع بالاتر، از پیش‌نیازهای بنیادین استقرار یک نظام عادلانه و کارآمد دادرسی در فدراسیون‌های فوتبال است.
معیار اثبات و انواع ادله در دعاوی انضباطی
یکی از چالش‌های پیش روی مراجع انضباطی فدراسیون‌ها، تعیین ملاک و معیار لازم برای اثبات وقوع تخلف و مقصر شناختن مرتکبین آن است. به علاوه، تشخیص ادله معتبر و موثق که می‌تواند ملاک صدور حکم نهایی باشد نیز موضوع بسیار حائز اهمیتی است.
در ادبیات حقوقی، استاندارد متداول در پرونده‌های کیفری، «عدم تردید معقول» (Beyond Reasonable Doubt) و در پرونده‌های مدنی، «غلبه احتمال» (Balance of Probabilities) است. با این حال، به دلیل ماهیت خاص تخلفات انضباطی در فوتبال، معیار «اقناع وجدان» (Comfortable Satisfaction) که حد وسط این دو استاندارد است، مورد پذیرش مراجع بین‌المللی قرار گرفته است.
به موجب رویه دیوان داوری ورزش (CAS)، در چنین پرونده‌هایی، ملاک اثبات ادعا نباید صرفاً غلبه ظن و گمان باشد اما در عین حال، نیازی به اثبات امر با قطعیت و بدون هیچ تردید معقولی (همانند پرونده‌های کیفری) نیز نیست. بلکه کافی است که وقوع تخلف مورد ادعا به میزانی ثابت شود که یک فرد منطقی و بی‌طرف با بررسی ادله موجود، اقناع وجدان حاصل کند و به این نتیجه برسد که احتمال وقوع آن، بسیار بیشتر ازعدم وقوع آن است.
به علاوه، با توجه به ماهیت غیررسمی دادرسی‌های انضباطی، محدودیتی در پذیرش انواع مختلف ادله وجود ندارد. در واقع، هر دلیلی که ارتباط منطقی با موضوع دعوا داشته و به اثبات آن کمک کند، قابل استناد است. برخی از مهمترین مصادیق ادله مثبته در این زمینه عبارتند از:
- اظهارات شهود و مطلعین
- مدارک و اسناد کتبی نظیر قراردادها، مکاتبات و پیام‌های میان طرفین
- فیلم و صدای ضبط شده از مکالمات یا رفتار مشکوک افراد
- گزارشات تحلیلی الگوهای نامتعارف بازار شرط‌بندی
- تطبیق الگوهای مشکوک با عملکرد بازیکنان در جریان مسابقه
- اقاریر و اعترافات متهمان در مراحل تحقیقات اولیه یا دادرسی
بدیهی است ارزش اثباتی هریک از ادله فوق و اولویت استناد به آن‌ها، بستگی به نظر و اقناع وجدانی مرجع رسیدگی دارد و این مرجع باید با موازنه دقیق و همه‌جانبه دلایل ابرازی، در مورد پذیرش یا رد آن‌ها تصمیم‌گیری کند.
اهمیت و کاربرد گزارشات شرط‌بندی
یکی از اصلی‌ترین ابزارها و شواهد مورد استناد در پرونده‌های تبانی و دستکاری نتایج، گزارشات شرکت‌های پایش بازار شرط‌بندی است. این گزارشات با استفاده از الگوریتم‌های پیچیده و تحلیل هوشمند اطلاعات، جریانات و حرکات غیرعادی را در بازار شرط‌بندی یک مسابقه خاص، به تفکیک بازه‌های زمانی، شناسایی می‌کند.
وجود تغییرات یا نوسانات شدید در ضرایب برخی شرط‌ها در فاصله کوتاه مانده به شروع مسابقه، جابه‌جایی حجم بالای نقدینگی به سمت یک شرط خاص یا تغییر ناگهانی روند شرط‌بندی در برهه خاصی از بازی، همگی از مصادیق بارز الگوهای مشکوکی است که در این گزارشات برجسته می‌شود.
با این حال، اکتفا صرف به این گزارشات برای اثبات وقوع تبانی یا دستکاری کافی نیست و لازم است این الگوها با شواهد عینی‌تر نظیر تحلیل عملکرد بازیکنان در لحظات حساس بازی تطبیق داده شود. به عبارتی، گزارش‌های شرط‌بندی و تحلیل‌های آماری، هر چند اهمیت فراوانی دارند اما در حکم «دلایل ظنی» هستند که برای تبدیل به «ادله اثباتی» نیازمند انطباق با سایر قراین عینی پرونده هستند.
نقش محوری آراء و آثار دیوان داوری ورزش
دیوان داوری ورزش (CAS) به عنوان عالی‌ترین مرجع قضایی در حوزه ورزش، نقشی کلیدی در ایجاد و توسعه رویه‌های استاندارد در رسیدگی به تخلفات انضباطی نظیر پرونده‌های دستکاری نتایج مسابقات دارد. مطالعه دقیق آراء و آثار منتشر شده از سوی این مرجع در چنین پرونده‌هایی، راهگشای مراجع انضباطی فدراسیون‌ها در تطبیق و به‌کارگیری اصول و معیارهای مورد تأیید این دیوان است.
برخی مباحث مهمی که می‌توان از رهگذر این آراء آموخت عبارتند از:
- معیار و ملاک اثبات تخلف انضباطی
- انواع ادله قابل پذیرش و نحوه کاربرد آن‌ها
- استانداردهای رعایت حقوق دفاعی و تضمین دادرسی عادلانه
- اصول حاکم بر تعیین و اعمال مجازات‌ها
- تشریح دقیق مصادیق تبانی و دستکاری نتایج
- تفسیر مقررات انضباطی فیفا و سایر مراجع بین‌المللی در حوزه تمامیت
- مکانیسم‌های حل تعارض و تفسیر متون در موارد ابهام یا سکوت قوانین
فدراسیون‌ها می‌توانند با ایجاد یک بانک اطلاعاتی جامع از آراء و نظریات مشورتی مرتبط با این حوزه و بهره‌گیری آگاهانه از استدلال‌های مندرج در این آراء، گامی مهم در ارتقاء کیفیت رسیدگی‌های خود بردارند.
صدور رأی و اعمال مجازات‌های جهانی
پس از اتمام فرایند دادرسی و اثبات وقوع تخلف، کمیته انضباطی مبادرت به صدور رأی می‌نماید. مطابق استانداردهای متداول، بخش منطوق رأی باید حاوی تصمیم صریح مرجع رسیدگی در مورد محکومیت یا برائت متهم و مجازات قابل اعمال باشد و در بخش استدلال نیز دلایل موجهه اخذ چنین تصمیمی به تفصیل تشریح می‌شود.
با توجه به ماهیت فراملی برخی تخلفات و لزوم ایجاد بازدارندگی مؤثر، فدراسیون‌ها می‌توانند مجازات‌های انضباطی خود را از طریق فیفا و کنفدراسیون‌ها به سطح جهانی تسری دهند. به این ترتیب، محرومیت‌های اعمال شده در خصوص بازیکنان، مربیان یا مقامات متخلف منحصر به کشور محل وقوع تخلف نبوده و در تمامی کشورهای عضو فیفا لازم‌الاجرا خواهد شد.
برای تسری جهانی محرومیت‌ها، لازم است که فدراسیون سریعاً دستور موقت اعلام محرومیت را صادر نماید و متعاقباً طی یک درخواست مکتوب به همراه مدارک پرونده، تقاضای تعمیم مجازات را به فیفا یا کنفدراسیون مربوطه ارائه دهد. نکته حائز اهمیت اینکه رعایت اصول دادرسی عادلانه و تضمین حقوق دفاعی محکومین در فرایند رسیدگی، از ملزومات پذیرش و اجرای درخواست توسط مراجع بین‌المللی است.
به علاوه، توجه به اصل تناسب مجازات‌ها و پرهیز از صدور احکام نامتعارف یا خارج از چارچوب‌های متداول نیز تأثیر بسزایی در افزایش احتمال تأیید آراء در مراجع عالی داوری نظیر CAS خواهد داشت. از این رو، کمیته انضباطی باید ضمن قاطعیت در برخورد با متخلفین، در تعیین نوع و میزان مجازات نهایت دقت و احتیاط را به عمل آورد.
مطالعات موردی
در نهایت، مطالعه تطبیقی پرونده‌های مهم و مطرح این حوزه می‌تواند دریچه‌ای برای درک عملی مباحث فوق و آشنایی با چالش‌های متداول فراروی مراجع رسیدگی باشد. در بخش پایانی گزارش، به سه نمونه شاخص از این پرونده‌ها اشاره شده است:
الف) پرونده تبانی داور بین‌المللی در انتخابی جام جهانی ۲۰۱۸
در این پرونده، یکی از داوران بین‌المللی آفریقایی به دلیل اخذ تصمیمات آشکارا اشتباه که تأثیری مستقیم بر نتیجه بازی و شرط‌بندی‌های انجام شده روی آن داشت، با شکایت فدراسیون متضرر، مشمول تحقیقات انضباطی قرار گرفت. پس از بررسی‌های فنی فیفا و مطالعه گزارشات مؤسسات پایش بازار شرط‌بندی، در نهایت وی از سوی کمیته اخلاق فیفا به محرومیت مادام‌العمر از فعالیت‌های فوتبالی محکوم شد که پس از تجدیدنظرخواهی نامبرده، این حکم در CAS نیز عیناً تأیید گردید.
ب) پرونده دستکاری نتایج توسط باشگاه متخلف
در پی وقوع تخلفات متعدد از سوی بازیکنان یک باشگاه در سال‌های اخیر، فدراسیون مربوطه تحقیقاتی را در این خصوص آغاز نمود. پس از احراز وقوع موارد متعدد تبانی و اخذ نتایج نامتعارف، کمیته انضباطی ضمن محکومیت اشخاص دخیل، باشگاه را نیز به دلیل مسئولیت انضباطی (Strict Liability) در قبال تخلفات بازیکنانش، مستحق تنبیه تشخیص داد و مجازات‌هایی را برای آن در نظر گرفت. این نخستین مورد از محکومیت یک شخص حقوقی به دلیل دستکاری نتایج مسابقات در رویه کمیته انضباطی فیفا به شمار می‌رود.
پ) پرونده ترک فعل وعدم گزارش پیشنهاد تبانی
در این پرونده، مربی یکی از تیم‌های حاضر در انتخابی جام جهانی، علیرغم اطلاع از پیشنهاد تبانی به بازیکنانش، از گزارش آن به مراجع ذی‌صلاح خودداری کرد. پس از مطرح شدن موضوع و شکایت فدراسیون زیان‌دیده، کمیته اخلاق فدراسیون میزبان، به استناد نقض ماده ۲۱ و ۱۸ مقررات اخلاقی فیفا، محرومیت ۲ساله و جریمه نقدی را برای وی در نظر گرفت که در مرحله تجدیدنظر نیز، این تصمیم مورد تأیید قرار گرفت.
مطالعه این آراء، مصادیق عینی از کاربست قواعد و مقررات انضباطی در عمل و فرصتی برای تبادل تجربیات و الگوبرداری از رویه سایر مراجع است. فدراسیون‌ها با تحلیل دقیق این پرونده‌ها و الهام از رویکردها و تمهیدات اتخاذ شده، می‌توانند پیش‌بینی‌های لازم برای مواجهه با چالش‌های احتمالی آتی را بنمایند.
نتیجه گیری
بی‌تردید، حفاظت از تمامیت و درستی در فوتبال، رسالتی مهم و مستلزم عزم جدی و اهتمام همه جانبه فدراسیون‌ها و سایر نهادهای ذی‌مدخل است. همان‌گونه که در این گزارش تشریح شد، دستیابی به این مهم در گرو طراحی و اجرای یک برنامه منسجم، فراگیر و بلندمدت است که کلیه ابعاد موضوع را مدنظر قرار داده و کلیه ذینفعان را به مشارکت فرا بخواند.
مروری اجمالی بر سرفصل‌های این گزارش گویای آن است که حرکت به سمت تحقق اهداف عالیه تمامیت، نیازمند اقدام در سه جبهه اصلی «ایجاد زیرساخت‌های بنیادین»، «اتخاذ تدابیر و راهکارهای کاربردی» و «به‌کارگیری دانش و مهارت‌های تخصصی در حل مسائل و مواجهه با بحران‌ها» است. بر مبنای یک سیاست روشن و پایدار، فدراسیون‌ها باید با تمرکز و اولویت‌بندی صحیح اقدامات در هر یک از این محورها و تخصیص بهینه منابع، مسیر رسیدن به اهداف متعالی صیانت از اصالت فوتبال را هموار سازند.
بدیهی است که هیچ راه میان‌بری برای تحقق شبه یک شب این آرمان بلند وجود ندارد و فقط با گام‌های استوار و حرکتی مستمر و پویا می‌توان به مقصد رسید. لزوم بهره‌گیری از تجربیات و بهترین رویه‌های جهانی، ضرورت تعامل و هم‌افزایی میان ذینفعان، و اهمیت بازنگری و ارزیابی مداوم عملکردها، مهمترین درس‌هایی است که باید در تمامی مراحل این مسیر دشوار مدنظر قرار گیرد.
بی‌شک، ثمره این تلاش‌ها و اجرای دقیق توصیه‌های مندرج در گزارش حاضر، ارتقاء جایگاه فدراسیون‌ها در مبارزه با مفاسد، افزایش اعتماد عمومی به فوتبال، و شکوفایی هر چه بیشتر این ورزش جذاب و پرطرفدار خواهد بود.