پدیده نوظهوری به نام ورزش‌های الکترونیک؛ esports و مسائل حقوقی مرتبط با آنها. قسمت اول
درباره ورزش‌های الکترونیک چه می‌دانید؟ آیا تا کنون نام esports را شنیده‌اید؟ یادداشت پیش‌رو نگاهی است به چیستی ورزش‌های الکترونیک (esports) و مهمترین مسائل حقوقی مرتبط با آنها.
صحنه‌ای را تصور کنید که در آن گروهی از گیمرها برای انجام بازی مورد علاقه خود جمع می‌شوند. به تورنمتی می‌پیوندند و در آن با بازیکنان دیگری که به همان اندازه در آن بازی مهارت دارند، ساعت‌ها برای پیروزی مسابقه می‌دهند. حال تصور کنید که همین بازیکنان در استادیوم نشسته اند و بازی کردنشان برای هزاران و حتی میلیون‌ها نفر به صورت زنده و مستقیم پخش می‌شود. در همین حین نیز عده زیادی برای تماشای بازی از راه دور به صورت آنلاین وارد سایت‌های پخش مسابقات می‌شوند. افرادی که تاکنون شاید تنها عنوان گیمر را داشتند، ناگهان به عنوان منبعی ارزشمند برای کسب منفعت اقتصادی شناخته می‌شوند؛ درست مانند ورزشکاران که حتی بخش‌های مختلف شخصیت آنها مانند نام و تصویرشان هم وسیله‌ای است برای درآمدزایی.
ورزش‌های الکترونیک (electronic sports, esports) به نوعی رقابت از طریق بازی‌های رایانه‌ای یا دسته‌ای از مسابقات ورزشی گفته می‌شود که با استفاده از بازی‌های ویدیویی برگزار می‌شوند. ورزش‌های الکترونیک ممکن است یک بازی ویدیویی چند نفره باشند که میان دو تیم انجام یا به شکل انفرادی بین گیمرهای حرفه‌ای برگزار شود.
ژانرهای مختلفی از esports وجود دارد که از رایج‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: بازی‌های مبارزه‌ای، فوتبال، استراتژیک، تیراندازی اول شخص و بازی‌های چندنفره آنلاین همزمان.
با اینکه مسابقات بازی‌های کامپیوتری به صورت گسترده میان بازیکنان رواج داشت، اما در حدود سال ۲۰۰۰ ترویج بازدید و پخش آنلاین این مسابقات و شرکت کردن بازیکنان حرفه‌ای، عامل رشدی قابل توجه در محبوبیت و گسترش این صنعت شد.
هر ساله تورنمنت‌های بسیاری در esports برگزار می‌شوند. تماشگران زیادی آنها را به صورت آنلاین و زنده دنبال می‌کنند و جوایز نقدی قابل توجه و حتی حقوق ماهیانه برای برندگان در نظر گرفته می‌شود. مسابقات بزرگ ورزش‌های الکترونیک مانند مسابقات جهانی League of Legends و Dota 2 برای بازی‌های خود پخش آنلاین با بازدید میلیونی فراهم کرده‌اند. بازیکنان حرفه‌ای که در این مسابقات شرکت می‌کنند عضو تیم‌هایی هستند که بهترین برندهای کامپیوتر و گیمینگ جهان به عنوان اسپانسر از آنها حمایت می‌کنند.
رشد صعودی بینندگان و دنبال‌کنندگان این رقابت‌ها، درآمدهای چشمگیر این صنعت در بازار جهانی و نیز گزارش‌ها و پیش‌بینی‌هایی که منابع مختلف از رشد این صنعت در سال‌های اخیر و سال‌های پیشِ رو ارائه کرده اند، همگی نشانه و پیش درآمدی هستند برای لزوم پرداختن به نقش حقوق در اداره و مدیریت این حوزه.
ورزش‌های الکترونیک مسائل حقوقی بدیع و خاصی را نیز ایجاد کرده‌اند. بازیکنان، تیم‌ها و حتی برگزار کنندگان لیگ‌ها و تورنمنت‌ها باید جوانب حقوقی این زمینه جدید سرگرمی را درک کنند. در حقیقت، نیاز به متخصصانی که درک کافی و تسلط کامل بر حقوق مرتبط با این حوزه را دارند به حدی است که به گزارش ESPN، اولین دفتر تخصصی حقوقی که کاملا مختص به حقوقی ورزش‌های الکترونیک است در سال ۲۰۱۷ تاسیس شد.
با افزایش محبوبیت این پدیده، تقاضا برای خدمات حقوقی نیز افزایش خواهد یافت. کسانی که در حال تحصیل یا فعالیت در رشته حقوق هستند، می‌توانند با کسب دانش و آموزش صحیح در حقوق ورزش‌های الکترونیک، حرفه سودآوری را در این صنعت نوظهور پیدا کنند.
به همین سبب، در ادامه به برخی از مهمترین ملاحظات حقوقی که اخیرا و با گسترش این حوزه پدیدار شده‌اند می‌پردازیم.
قراردادهای تبلیغاتی و مالکیت معنوی
توافق‌نامه تایید (endorsement agreement) قراردادی است که به یک شرکت امکان می‌دهد از نام، شباهت (likeness) و شهرت یک فرد برای تبلیغ خدمات یا کالاهای خود استفاده کند. این قرارداد همچنین تعهدات و ضمانت‌های هر یک از طرفین -شرکت یا فرد تایید کننده- را مشخص می‌کند. افرادی که به صورت حرفه‌ای در ورزش‌های الکترونیک فعالیت می‌کنند، غالبا برای کسب درآمد چنین قراردادهایی را منعقد می‌کنند؛ بدین صورت که یک برند یا شرکت از نام یا سایر مشخصات آنها مانند تصویرشان هنگام تبلیغ محصولات یا برند خود بهره می‌گیرد. بنابراین بازیکنان هنگام عقد چنین قراردادهایی باید بسیار دقت کنند که منافع آنها در متن نهایی قرارداد به شکل و میزانی که باید، در نظر گرفته شود؛ مسائلی چون زمان‌های دریافت مبالغ، طول مدت قرارداد، کشورهایی که قرارداد در آنها اجرا می‌شود (یا نمی‌شود) و مسائل مرتبط با انحصار فعالیت بازیکن.
مالکیت فکری یا معنوی نیز در ورزش‌های الکترونیک اهمیت فراوانی دارد. از نظر قانونی، بازی و محتوای بازی تحت مالکیت معنوی توسعه دهنده است که این مساله ممکن است با استفاده لیگ‌های حرفه‌ای و برگزارکنندگان مسابقات از این بازی‌ها در رویدادهای عمومی (بدون مجوز توسعه دهنده بازی) اختلافاتی را در مبحث صدور مجوز ایجاد کند. چرا که این لیگ‌ها یا برگزارکنندگان، باید پیش از استفاده از بازی، از توسعه دهنده آن بازی مجوز کسب کنند. به علاوه، بازیکنانی که برای کسب درآمدهای اضافی تصمیم می‌گیرند بازی خود را به صورت زنده یا از طریق ضبط ویدیو در پلتفرم‌هایی چون یوتیوب قرار دهند نیز باید از توسعه دهند مجوز دریافت کنند. برخی توسعه دهنده‌ها این عمل را برای بازیکنان در بازی‌های خاصی منع کرده‌اند و بنابراین بی‌توجهی به این محدودیت ممکن است بازیکنان را با مشکلات حقوقی مواجه کند.
حقوق قراردادها
ظهور پدیده ورزش‌های الکترونیک نیاز به درک بهتری از حقوق قراردادها را نیز به دنبال داشته است. تیم‌ها، بازیکنان، برگزار کنندگان تورنمنت‌ها و لیگ‌ها، همگی به مذاکره و تهیه پیشنویس برای انعقاد قراردادها نیازمندند. در حالی که در اوایل ظهور esports، بسیاری از بازیکنان و تیم‌ها به جوانب حقوقی و لزوم انعقاد قراردادها توجهی نداشتند، این مساله موجب سوء استفاده برگزارکنندگان و توسعه دهندگان از موضع برترشان شد که وجوه منصفانه را به بازیکنان و تیم‌ها نمی‌پرداختند یا در پرداخت تاخیر داشتند. اما اکنون با افزایش دانش تجاری تیم‌ها، آنها لزوم استفاده از مشاور حقوقی را به خوبی درک کرده‌اند. در این بین اما موضع بازیکنان همچنان از تیم‌ها نیز ضعیف‌تر و آسیب‌پذیرتر است. یکی از مهمترین بخش‌هایی که بازیکنان در حقوق قراردادها نیاز به کمک و راهنمایی دارند، همان توافق‌نامه‌های تایید است که به آن پرداختیم. ممکن است بازیکن برای کسب درآمدی، با عجله و بدون اشراف به همه جوانب چنین قرادادی را منعقد کند، در حالی که بعدا متوجه می‌شود که قرارداد مذکور استفاده از سایر محصولات مشابه را برای وی منع کرده است.
مشکلات حقوقی شرط‌بندی
ورزش‌های الکترونیک در حوزه شرط‌بندی نیز مورد توجه و علاقه بسیاری هستند که همین مساله نیاز به دانش حقوقی در این خصوص را نیز افزایش می‌دهد؛ از تقلب در بازی‌ها برای اطمینان از حصول یک نتیجه خاص تا بررسی حقوقی این مساله که آیا یک بازیکن می‌تواند بر روی برد یا باخت خود شرط‌بندی کند یا خیر. با توجه که این مساله نه فقط در کشوری چون آمریکا، بلکه در سایر کشورهای جهان نیز مطرح است، پرونده‌های مرتبط با شرط‌بندی در سطح بین‌المللی که قوانین بیش از یک کشور در حل آن دخیل شوند نیز تعدد بسیار خواهند داشت.
این یادداشت تنها مقدمه‌ای است برای پرداختن به این پدیده نوظهور در حقوق ورزش. از میان بخش‌هایی که ذکر کردیم، حقوقدانان و وکلای بزرگ فعال در این حوزه، مبحث تعهدات قراردادی را به همراه مالکیت فکری و حق پخش، کلیدی ترین مباحث حال حاضر در ورزش‌های الکترونیکی می‌دانند. علاوه بر این دو، حوزه کلیدی سوم بحث edoping یا دوپینگ الکترونیکی است. در همین راستا، قصد داریم در قسمت بعدی این یادداشت، به این سه حوزه اصلی در حقوق ورزش‌های الکترونیکی به صورت جزئی‌تر بپردازیم.